رخداد معدنی تنگستن (مس) ازنا، در 2 کیلومتری باختر ازنا، در استان لرستان، واقع است. این منطقه در پهنه ساختاری سنندج-سیرجان، در زیرپهنه با دگرشکلی پیچیده واقع شده است. در منطقه ازنا، کانی سازی تنگستن (مس) به صورت چینه سان و چینه کران، در سنگ های درونگیر متاریولیت میلونیتی و شیست  نیمه پلیتی، در توالی آتشفشان-رسوبی تریاس پسین، رخ داده است. در این توالی سنگ های متاریوداسیت، آمفیبولیت (متاولکانیک بازی)، شیست سیاه، متاریولیت و شیست پلیتی، حضور دارند و نسبت حجمی سنگ آتشفشانی به سنگ رسوبی، بیشتر است. کانه های شیلیت، ولفرامیت، پیریت و کالکوپیریت، دارای بافت های ادخال (افق متاریولیتی)، لامینه (?)، دانه پراکنده، کلوفورم، نواری، جانشینی و پرکننده فضاهای خالی هستند. کانی زایی در چند نسل مختلف مشاهده می شود که بر اثر وقایع دگرگونی ناحیه ای (رخساره شیست سبز بالایی-آمفیبولیت)، چین خوردگی و میلونیتی شدن پهنه برشی (شکل پذیر) و شکستگی های حاصل از دگرشکلی شکنا، تمرکز یافته است. در این رخداد معدنی، فرایندهای دگرگونی و دگرشکلی، تشخیص distal وproximal  بودن کانه زایی را با مشکل مواجه کرده اند. اما بر اساس مقایسه ای که بین کانه زایی تنگستن در ازنا و کانسارهای تیپیک تنگستنproximal  در فلبرتال و آلپین وdistal  در بروکن هیل و کلینرتال صورت گرفت، رخداد معدنی ازنا، شباهت بیشتری با کانسارهایproximal  دارد.

کانسارها و رخدادهای معدنی تنگستن (مس - طلا - روی) در ایران را می توان با توجه به خاستگاه، جایگاه زمین ساختی، پاراژنز کانیایی و فرایندهای مربوط به پیدایش و تشکیل آنها در دو گروه رده بندی کرد. دسته اول ذخایری هستند که در توالی آتشفشانی - رسوبی دگرگون شده تریاس پسین - ژوراسیک میانی قرار داشته و گسترش آنها از روند لایه بندی (چینه سان) پیروی می کند. این کانسارها در جایگاه چینه ای خاص و در مرز واحدهای آتشفشانی با سنگ های کربناتی و در داخل کربنات ها قرار دارند. جایگاه ژئودینامیکی این کانسارها، احتمالا ریفت درون قاره ای است. دسته دوم ذخایری هستند که ژئومتری رگه - رگچه ای داشته و قطع کننده سنگ های رسوبی دگرگون شده گروه شمشک و توده های گرانیتوییدی میزبان به سن ژوراسیک هستند. تشکیل این ذخایر توسط گسل ها، شکستگی ها و پهنه های برشی کنترل می شود. جایگاه ژئودینامیکی این کانسارها، احتمالا حاشیه فعال قاره ای است. پاراژنز کانیایی گروه اول عمدتا شئلیت و سولفیدهای مس - روی - آهن است. در حالی که پاراژنز گروه دوم بیشتر ولفرامیت، شئلیت، کالکوپیریت، آرسنوپیریت همراه با طلا و به ویژه بیسموت است.

رخدادهای معدنی تنگستن (مس - قلع - روی) بووکی و آق بلاغ به ترتیب در 12 و 14 کیلومتری شمال باختری ازنا قرار دارند. این منطقه در زون ساختاری سنندج - سیرجان، در زیرپهنه ای با دگرشکلی پیچیده قرار گرفته است. تناوبی از سنگ های کربناتی، کوارتزیت و سنگ های آتشفشانی دگرگون (از جمله توف های دگرگون شده) به سن تریاس پسین، در این گستره ها مشاهده می شوند و کانی سازی تنگستن - مس به صورت چینه سان و چینه کران، در سنگ درونگیر سنگ آهک چرتی، دولومیتی و ماسه ای دگرگون رخ داده است. در این دنباله، نسبت حجمی سنگ های ته نشستی به آتشفشانی بیشتر است. پاراژنز کانی شناختی در این دو گستره به صورت پیریت، شئلیت، مگهمیت، لپیدوکروسیت، اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن و به ندرت کالکوپیریت، کالکوزیت و مالاکیت است. کانه زایی به صورت اولیه و دیاژنتیک و نیز به صورت رگچه های چینه کران مشاهده می شود. ماده معدنی، بافت های پراکنده دانه، عدسی شکل، جانشینی و پرکننده فضای خالی دارد. کانه زایی بر اثر رویدادهای دیاژنزی و دگرگونی ناحیه ای (رخساره با درجه پایین) تمرکز یافته است. بر پایه مقایسه ای که بین رخدادهای معدنی بووکی و آق بلاغ، با کانسارهای شناخته شده نوع نزدیک و دور از مرکز صورت گرفت، این دو رخداد معدنی، شباهت بیشتری با کانسارهای دور از مرکز دارند.

منطقه معدنی مس کشکوییه در زیرپهنه دهج- ساردوییه از کمان ماگمایی ارومیه- دختر و در ناحیه کرمان قرار دارد. در این منطقه پنج معدن به نام های پلنگی، چشمه خضر، تله دزی، اقبالی و عابدینی فعال هستند. شکل هندسی و ژئومتری ماده معدنی در این معادن چینه کران و سنگ درون گیر آنها آندزیت پورفیرپیروبیتومن دار با سن ائوسن است. در این کانسارها، بورنیت، کالکوزیت و کالکوپیریت سولفیدهای اصلی مس هستند که با هماتیت همراهی می شوند. ساخت و بافت ماده معدنی به صورت پرکننده فضای خالی، دانه پراکنده، رگه - رگچه ای و جانشینی است. محیط زمین ساختی کانسارهای مس منطقه کشکوییه با توجه به بررسی های ژئوشیمیایی صورت گرفته یک محیط کششی است که همزمان با رخداد فرورانش در پشت کمان زیرپهنه دهج- ساردوییه تشکیل شده است. مقادیر مس، سرب و نقره در سنگ درون گیر آندزیت پورفیری بدون کانه زایی حداکثر تا 600ppm می رسد. میکروترمومتری سیال های درگیر در این کانسارها منشأ احتمالی سیال های کانه ساز را شورابه های حوضه ای نشان می دهد. معادن فعال مس در منطقه کشکوییه شباهت های زیادی را از نظر کانی شناسی، عناصر همراه، سنگ میزبان، ساخت و بافت، ژئومتری و ژنز با یکدیگر و با کانسارهای تیپ مانتو در دنیا نشان می دهند. رخداد این تیپ کانه زایی مس در منطقه کشکوییه رفسنجان نشانگر اهمیت فرایندهای وابسته به سنگ های آتشفشانی در کانه زایی مس، افزون بر فرایندهای مرتبط با پلوتونیسم مولد کانه زایی سیستم های پورفیر در زیرپهنه دهج- ساردوییه است. حضور پیروبیتومن در سنگ میزبان آندزیت پورفیری کانسارهای مس منطقه کشکوییه سبب شده است تا این کانسارها در زمره کانسارهای مس با میزبان آندزیت پیروبیتومن دار در جهان قرار گیرند. تعداد این نوع کانسارهای تیپ مانتو در دنیا محدود است و به طور عمده در شیلی قرار دارند. مشابه با دیگر کانسارهای تیپ مانتو در دنیا، دو فاز مهم برای رخداد کانه زایی در این کانسارها قابل جدایش است. فاز اول شامل فرایندهایی است که سبب تشکیل پیریت و پیروبیتومن در زمینه سنگ آندزیت پورفیر شده و شرایط محیط احیایی را در آن ایجاد کرده است. فاز دوم مربوط به ورود سیال های اکسیدان غنی از مس است که سبب جانشینی سولفیدهای مس و هماتیت به جای پیریت و پیروبیتومن فاز اول شده و کانه زایی مس را موجب شده است.

کانسار فلوریت کمرمهدی در 100 کیلومتری جنوب باختری شهرستان طبس، در بلوک طبس و در پهنه ایران مرکزی واقع شده است. این کانسار از 5 پیکره معدنی چینه کران (stratabound) تشکیل شده که همه آنها در سنگ های کربناته سازند شتری قرار دارند. قدیمی ترین واحد سنگی منطقه، سنگ های دولومیتی سازند شتری مربوط به تریاس است که در هسته تاقدیس کمرمهدی رخنمون دارند. راستای چین خوردگی های منطقه تقریبا شمالی - جنوبی است و گسل های معمولی خاوری - باختری عمود بر محور چین خوردگی در تاقدیس کمرمهدی جابجایی هایی را موجب شده اند. بر پایه مشاهدات صحرایی و میکروسکوپی، سه نوع کانه زایی در منطقه معدنی مشاهده می شوند: 1- کانه زایی درون زاد اولیه: به صورت لایه ای و پراکنده دانه و در تخلخل پرچینی دولومیکرایت های سازند شتری. 2- کانه زایی درون زاد تاخیری: به صورت شکافه پرکن و رگه - رگچه، پرکننده فضاهای خالی در دولومیت های سازند شتری. 3- کانه زایی رگه ای هم روند با گسل های معمولی: به صورت رگه ای در راستای گسل های معمولی منطقه معدنی. بررسی شاره های درگیر در کانه زایی های درون زادی تاخیری و رگه ای نشان می دهد که شاره های درگیر در کانه زایی از نوع درون زاد تاخیری با درجه شوری 15 تا 26 درصد وزنی هم ارز NaCl و دمای همگن شدن 150 تا 270 درجه سانتی گراد و در کانه زایی نوع رگه ای از درجه شوری 3.4 تا 20.2 درصد وزنی معادل NaCl و دمای همگن شدن 140 تا 237 درجه سانتی گراد برخوردارند. مقایسه شاره های درگیر در دو نوع کانه زایی یاد شده نشان می دهد که شاره های درگیر نوع درون زادی از درجه شوری و دمای همگن شدن بیشتری در مقایسه با شاره های درگیر نوع رگه ای برخوردارند. این واقعیت نشان می دهد که کانه زایی در کانسار چینه کران فلوریت کمرمهدی در ارتباط با سازند شتری و از کانسارهای غنی از فلوئور نوع دره می سی سی پی است.

کانسار مس دوه یاتاقی در فاصله حدود 72 کیلومتری شمال باختر ابهر قرار داشته و بخشی از کمربند فلززایی طارم- هشتجین می باشد. کانه زایی در کانسار دوه یاتاقی به صورت چینه کران درون واحدهای توفی ائوسن رخ داده است. پهنه کانه دار دارای روند تقریبی خاوری- باختری با شیب حدود 60 تا 70 درجه به سمت شمال بوده و طولی حدود 200 متر و پهنایی بین 5/0 تا 3 متر دارد. دگرسانی گرمابی شامل دگرسانی های سیلیسی ، کلریتی، کربناتی، اپیدوتی و زئولیتی می باشد. دگرسانی آرژیلیک برون زاد حاشیه پهنه کانه دار را احاطه کرده است. کالکوسیت اولیه، بورنیت، کالکوپیریت، پیریت و مس آزاد، مواد معدنی و کلریت، کوارتز، کلسیت، اپیدوت، زئولیت و کانی های رسی، مواد باطله در کانسار دوه یاتاقی می باشند. کالکوسیت ثانویه، کوولیت، مالاکیت، کوپریت و گوتیت کانی های برون زاد هستند. انواع بافت کانسنگ شامل دانه پراکنده، رگه- رگچه ای، پُرکننده فضای خالی، جانشینی، اکسلوشن، فرامبوئیدال، بِرشی، بازماندی و گل کلمی می باشد. کانه زایی در کانسار دوه یاتاقی به چهار مرحله قابل تفکیک است. مرحله اول کانه زایی مربوط به فرایندهای دیاژنز اولیه بوده و طی آن پیریت های فرامبوئیدال با بافت دانه پراکنده درون واحدهای توفی تشکیل شده است. مرحله دوم کانه زایی مربوط به فرایندهای دیاژنز تأخیری و دگرگونی تدفینی بوده و با حضور کانی های بورنیت و کالکوسیت اولیه همراه با اندکی کالکوپیریت با بافت های دانه پراکنده، رگه- رگچه ای، اکسولوشن، پرکننده فضای خالی و جانشینی مشخص می شود. مرحله سوم با حضور رگه- رگچه های تأخیری کوارتز- کالکوپیریت- پیریت، کوارتز- کلریت و کلسیت شناخته می شود. کانه زایی مرحله چهارم مربوط به فرایندهای برون زاد می باشد. ویژگی های کانسار مس دوه یاتاقی با کانسارهای تیپ مانتو قابل مقایسه است.

منطقه کانه زایی مس تازه کند در فاصله حدود 20 کیلومتری شمال خاور تبریز، در استان آذربایجان شرقی جای دارد. منطقه مورد مطالعه در تقسیم بندی پهنه های زمین ساختی ایران، بخشی از پهنه ساختاری ایران مرکزی، در حاشیه خاوری نقشه 1:100000 تبریز است. واحدهای سنگی این منطقه شامل ماسه سنگ های سبز- خاکستری (پهنه احیایی)، ماسه سنگ ها و مارن های سرخ رنگ (پهنه اکسیدان)، گنبدهای نمکی و کنگلومرا با سن میوسن، به همراه گنبدهای داسیتی به سن پلیوسن هستند. بر پایه مطالعات سنگ شناختی، ماسه سنگ های میزبان کانه زایی از نوع لیتیک آرکوز با بلوغ بافتی (مچوریتی) ضعیف تا متوسط بوده و در یک محیط دریایی کم ژرفا و کشندی ته نشست شده اند. کانه زایی مس به صورت چینه سان درون ماسه سنگ های احیایی رخ داده است. ستبرای افق های کانه زایی از 30 سانتی متر تا یک متر متغیر است و طول رخنمون آنها گاه تا 500 متر نیز می رسد. کانه زایی مس در این افق ها در بخش هایی که دارای مواد آلی یا بقایای گیاهی هستند، تمرکز بیشتری نشان می دهد. افق های کانه زایی شامل 3 پهنه احیایی کانه زایی شده، شسته  شده و سرخ اکسیدان است. از دید کانه نگاری، این کانه زایی متشکل از کانی های سولفیدی اولیه از جمله پیریت، کالکوسیت و دیژنیت به همراه کانی های ثانویه شامل کوولیت، مالاکیت و هیدروکسیدهای آهن است. این کانی ها با بافت های عدسی شکل، دانه پراکنده، جانشینی، سیمان میان دانه ای و درزه های انحلالی دیده می شوند. با توجه به ویژگی های سنگ شناسی و کانه نگاری (ماسه سنگ احیایی دارای پیریت و کالکوسیت اولیه)، ساخت و بافت، چینه شناسی و عامل های کنترل کننده کانه زایی (وجود بقایای گیاهی به عنوان عامل اصلی احیاکننده، نفوذپذیری مناسب در سنگ میزبان و دیاپیریسم نمکی)، کانه زایی مس در منطقه تازه کند همانند کانسارهای مس رسوبی نوع لایه های سرخ است که طی دیاژنز اولیه تا پایانی تشکیل شده است.

کانسار روی و سرب گل زرد در شمال شرق شهرستان الیگودرز (استان لرستان)، در فیلیت ها و ماسه سنگ های تریاس بالایی-ژوراسیک در زون ساختاری سنندج سیرجان رخنمون دارد. کانه زایی در این کانسار شامل اسفالریت، گالن و کالکوپیریت است که عمدتاً در امتداد رگه های کوارتزی قرارگرفته اند. دو افق کانه زا، فیلیت های با کانه زایی بالا و ماسه سنگ های دگرگون شده با کانه زایی اندک می باشند. مطالعات کانی شناسی نشان می دهد که گالن، اسفالریت و کالکوپیریت کانه های فلزی و کوارتز نیز مهم ترین کانی باطله در کانسار مورد مطالعه می باشد. شواهد نشان می دهد کانه زایی در کانسار گل زرد، همزاد و دیرزاد می باشد. بارزترین الگوی ساختاری در منطقه، کانه زایی چینه کران است. هدف از انجام این مطالعه، تعیین نوع و ویژگی های سیال کانه ساز در تفکیک افق های کانه زا بعلاوه تعیین منشا سیال کانه ساز در کانسار گل زرد می باشد. غنی شدگی LREE، (La/Lu میانگین 8/4) و بی هنجاری مثبت Eu (میانگین 67/1) شرایط کاهشی و سیال گرمابی را نشان می دهد. داده های میانبار سیال دمای همگن شدگی ° C5/199-139، شوری (wt%equ. NaCl) 38/30-21/5 و چگالی (gr/cm3) 1/1-9/0 را در کانسار نشان می دهد. بررسی سیر تکاملی سیال، نشان دهنده اختلاط هم دمای سیالات در حین کانه زایی است که شامل اختلاط سیالات گرمابی با آب دریا و همچنین آب جوی می باشد. می توان گفت، خروج سیال گرمابی از عمق، ورود به محیط دریایی و کاهش دما در اثر اختلاط با آب دریا، بالاآمدن تا نزدیک سطح آب دریا، ورود به رسوبات دریایی و چرخش در فضاهای خالی این رسوبات و سپس، آبشویی فلزات از رسوبات و ته نشست آن ها در امتداد فضاهای خالی و رگه های کوارتزی صورت گرفته است.

کانسار تنگستن (مس- روی) چاه کلپ در محدوده بلوک لوت قرار دارد. این بلوک جزیی از سکوی پالئوزوییک ایران مرکزی است، که به شدت تحت تاثیر حرکات کوهزایی کیمرین پسین قرار گرفته است. توالی آتشفشانی- رسوبی تریاس بالایی- ژوراسیک که کانه زایی چاه کلپ را در بر دارد، تا حد رخساره شیست سبز- آمفیبولیت پایینی دگرگون شده است. این توالی، از قدیم به جدید شامل شیست متاپلیتی سیلیسی، توف فلسیک دگرگون شـده زیرین، آهک دگرگون شده با میان لایه هایی از متاچرت (که افق کانه دار اصلی در قاعده آن تشکیل شده است)، تناوب سنگ آهک میکریتی و اسپاریتی دگرگون شده، توف فلسیک دگرگون شده بالایی و ریولیت میلونیتی است. در سنگ آهک دگرگون شده، سه رخساره مختلف تشخیص داده شد که کانه زایی محدود به بخشهای چرتی رخساره سنگ آهک چرت دار است. در محدوده کانسار چاه کلپ، توده نفوذی برونزد نداشته و دو سامانه گسل امتداد لغز، با راستای شمال باختر-جنوب خاور و شمال خاور- جنوب باختر در منطقه دیده می شود.کانه زایی در کانسار چاه کلپ بوضوح چینه سان بوده و با شکل لایه ای و عدسی شکل تا دو کیلومتر قابل پی گیری است. بر اساس مطالعات انجام شده، شش افق کانه دار در توالی آتشفشانی- رسوبی منطقه معدنی چاه کلپ مشاهده شده است که از قدیم به جدید عبارتند از: افق کانه دار سولفیدی I با سنگ درونگیر شیست متاپلیتی سیلیسی، افق کانه دار سولفیدی II با سنگ درونگیر توف فلسیک دگرگون شده زیرین، افق کانه دار سولفید- شیلیت III که سنگ درونگیر آن سنگ آهک دگرگون شده حاوی عدسیها، ریزلایه ها و نوارهای متاچرتی است که در قاعده آهکها قرار دارد. افق کانه دار سولفید- شیلیت IV که در بخشهای میانی سنگ آهک دگرگون شده قرار دارد. افق کانه دار سولفید- شیلیت V که در بالاترین بخش سنگ آهک دگرگون شده و در مرز بالایی سنگ آهک دگرگون شده و توف فلسیک قرار دارد و بالاخره افق کانه دار سولفیدی VI که در داخل ریولیت میلونیتی قرار می گیرد. کانه زایی اقتصادی کانسار چاه کلپ به ضخامت متغیر چند سانتی متر تا 6 متر در مرز پایینی سنگ آهک چرت دار دگرگون شده با توف فلسیک دگرگون شده و در داخل سنگ آهک دگرگونی رخ داده است. بخشهای چرت دار دگرگون شده، که به صورت یک افق کلسیمی- سیلیکاتی، همراه با آهک دگرگون شده تشکیل شده، در اثر دگرگونی ناحیه ای حاوی ترمولیت، اکتینولیت، دیوپسید، هدنبرژیت و گراسولار شده است. بافت ماده معدنی در افقهای کانه دار به صورت توده ای، دانه پراکنده، ریزلای، پر کننده فضاهای خالی و برشی بوده و کانی شناسی آن شامل شیلیت، کلکوپیریت، اسفالریت، پیریت، آرسنوپیریت، پیروتیت، کوولیت، بورنیت، کالکوسیت، آزوریت، مالاکیت و اکسید- هیدروکسیدهای آهن است. محیط تشکیل کانسار چاه کلپ، حوضه کافت درون قاره ای بوده است که محیط مناسبی را برای فعالیت آتشفشانی زیر دریایی و نهشت مجموعه های آتشفشانی- رسوبی فراهم نموده است. در کانسار چاه کلپ، کانه زایی به صورت دور دست و همزمان با رسوبگذاری بروندمها (Exhalites) رخ داده است. فرایند دیاژنز موجب تبلور و تمرکز کانه ها گردیده و سپس دگرگونی ناحیه ای تمرکز بیشتر کانه ها را موجب گردیده است.

کانسارهای مس تیپ مانتو ناحیه قم-ساوه، در بخش میانی کمان ماگمایی ارومیه-دختر و در سنگ های آتشفشانی-رسوبی ایوسن تشکیل شده اند. مهم ترین این کانسارها نارباغی شرقی، خانکیشی، وشنوه و کهک هستند. ژیومتری ماده معدنی در این کانسارها، چینه کران و سنگ درون گیر آنها شامل توف سیلتی، توف برش، آندزیت، لیتیک کریستال توف و آندزیت بازالت آمیگدالوییدال است. کانه های اولیه مس در کانسارهای ناحیه مورد مطالعه، کالکوسیت، بورنیت و به مقدار بسیار اندک کالکوپیریت هستند و با ساخت و بافت رگه-رگچه ای، پرکننده فضای خالی، دانه پراکنده و جانشینی تشکیل شده اند. مطالعات نشان می دهد تشکیل و تکوین کانسنگ اولیه در این کانسارها، طی دو مرحله انجام شده است: در مرحله اول که در حین فوران آتش فشان، رسوب گذاری و دیاژنز آغازین رخ داده، کانی پیریت در متن سنگ میزبان به صورت دانه پراکنده و فرامبوییدال تشکیل شده و نشان دهنده شرایط احیایی حاکم بر حوضه در زمان آتشفشانی و رسوب گذاری است. در مرحله دوم که در طی دیاژنز تدفینی رخ داده، با ورود سیالات اکسیدان غنی از مس، پیریت با سولفیدهای مس جانشین شده و آهن اضافی حاصل از این جانشینی، به صورت هماتیت اولیه در تمامی این کانسارها قابل مشاهده است. رخداد کانه زایی در این مرحله، بیشتر به صورت رگه-رگچه ای و جانشینی است. داده های ایزوتوپی گوگرد، مربوط به نمونه های سولفیدی کانسار نارباغی شرقی در نمونه های تجزیه شده (مقادیر δ 34S از 2/10-در هزار تا 4/4-در هزار با میانگین 7/6-در هزار) نشان از تامین گوگرد توسط احیای باکتریایی سولفات آب دریای ایوسن دارد. کانسارهای مورد مطالعه، از نظر سنگ میزبان، کانی شناسی، ساخت و بافت، ژیومتری و چگونگی تشکیل، بیشترین شباهت را با کانسارهای مس تیپ مانتو در دنیا نشان می دهند.